Als de boeren ijs melken ...

 .. dan is het pas koud, hoort men de oudere generatie wel zeggen. Ik ben benieuwd hoe het de veeboeren in Zweden op dit moment vergaat, want het is berekoud. Zo koud als het in tijden niet is geweest. Het nieuws in Europa staat er bol van. In het Noorden van Scandinavië worden temperaturen bereikt van lager dan – 40 graden Celcius. En in Torkilsbyn tikken we bijna de – 30 graden aan 's nachts. We ontvangen dan ook regelmatig berichtjes uit Nederland met de vraag: 'gaat het wel goed daar bij jullie?'. Reden om in de pen te klimmen en een boekje open te doen over kou.

Veel mensen die ik ken hebben het niet zo op kou. Ze vinden het oncomfortabel aanvoelen. Ook zou kou gezondheidsproblemen veroorzaken. Ik hoor mijn moeder in gedachten zeggen: 'doe je jas dicht anders vat je kou'. Dat kou op zich je niet ziek maakt maar dat het verkoudheidsvirus dat doet, dat heb ik inmiddels geleerd. Nederlandse gezegden als 'dat laat me koud', een 'ijskouwe', 'iemand in de kou laten staan' en 'een koude douche' hebben allemaal een negatieve lading. Tja, en 'een warm bad' klinkt ook wel erg weldadig, dat moet ik toegeven. Maar kou heeft zeker ook z'n pluspunten.

Terugkomend op het bad; koud baden en koud douchen wordt in Nederland steeds meer ontdekt. In Zweden wordt dit al al sinds het einde van de 19e eeuw gedaan. Vooral in het zuiden van Zweden – in de regio's Skåne, Småland en op het eiland Öland – is het koud baden een diepgewortelde traditie die mateloos populair is onder de locals. De gemiddelde watertemperatuur langs de kust in Zuid-Zweden schommelt tussen de 3-5 graden Celsius van november tot maart. Dat weerhoudt de Zweden er niet van massaal een duik in zee te nemen en gebruik te maken van hun sfeervolle en historische koude badhuizen – kallbadhus – langs de kust. Je combineert er een koud bad met een hete sauna, nog zo'n mooi Scandinavisch gebruik.

Een gebruik waar ik vervolgens in deze context (en in dit jaargetijde) meteen aan moet denken is de Nieuwjaarsduik. Dit evenement, hoewel niet van Nederlandse oorsprong, is uitgegroeid tot een geliefde Nederlandse traditie die de moedige deelnemers op nieuwjaarsdag samenbrengt voor een verkwikkende start van het nieuwe jaar. Het deelnemen aan een Nieuwjaarsduik brengt verschillende voordelen met zich mee, zowel op fysiek als mentaal gebied. De schok van het koude water leidt tot de vrijlating van endorfines, wat een positief effect heeft op het verminderen van stress en het gemoed. Bovendien kan het kiezen voor deze koude activiteit bijdragen aan de ontwikkeling van mentale veerkracht en doorzettingsvermogen.

Kou kan verschillende positieve effecten hebben op het lichaam. Zo kan het zorgen voor een hogere vetverbranding, een betere bloedcirculatie, en een verbeterde insulinegevoeligheid. Door de koude temperaturen worden de witte bloedcellen in ons lichaam gestimuleerd, waardoor het immuunsysteem actiever wordt en beter in staat is om infecties te bestrijden. Daarnaast kan koudetraining helpen bij het verminderen van ontstekingen in het lichaam. Sebastian Kneipp was een bekende Duitse natuurgeneeskundige die hier volop gebruik van maakte: hij wist eerst zichzelf en vervolgens veel volgelingen van pijnklachten af te helpen met koude baden, en bouwde daaromheen halverwege de negentiende eeuw een heel gezondheidsimperium op.

Hoe 'gezond' kou ook moge zijn, het is toch wel heel fijn om je op gezette tijden terug te kunnen trekken in een warm huis. Het huis warm maken en houden is met de huidige temperaturen best nog een klus. De huizen in Zweden zijn over het algemeen gemaakt van natuurlijke materialen zoals hout en natuursteen. In vroeger tijden werd er ter isolatie van huizen vaak gebruik gemaakt van turf, kolenas, kalkpuin, leem, zand en slakkenwol. In het huis in Torkilsbyn is in de vloeren turf en zaagsel ter isolatie verwerkt. Verder zijn de muren van het huis gemaakt volgens de 'Timmerhus' techniek. Timmerhus is het Zweedse woord voor blokhut. Boomstammen zijn op elkaar gelegd en zijn op de hoeken met elkaar verbonden. Huizen die op deze manier zijn gebouwd zijn duurzaam en energiebesparend.

De ruimtes in het huis zijn niet heel groot of hoog en kunnen worden afgesloten met deuren en/of gordijnen. Zo zijn ze snel met de houtkachel, die zich in het midden van het huis bevindt, te verwarmen en op temperatuur te houden. Voor het gebruik van een houtkachel moet wel gewerkt worden. In de zomer dient een voorraad hout zorgvuldig te worden opgebouwd en opgeslagen. Circa 6-8 kuub is nodig om de winter hier warmpjes door te kunnen komen. Tijdens het stookseizoen is gedurende de dag (en soms ook de nacht) regelmatig bijvullen natuurlijk een must. De aslade dient wekelijks te worden geleegd. En laat je de schoorsteenveger niet op tijd komen dan houd je je niet aan de verplichting die in Zweden geldt en loop je kans op een boete. 

Ook de sneeuw zorgt voor extra werk aan de winkel. Een dik pak sneeuw is vlak voor de kerst gevallen en daar komt op gezette tijden nog een nieuwe laag bij. Met name Peter gaat regelmatig aan de bak met zijn schep om de oprit en de parkeergelegenheid vrij te maken. In geval van nood, zo redeneert hij verstandig, moet je immers snel de weg op kunnen. 'Snel' is in dit verband relatief, want voordat de auto ontdooit is, de ramen schoon zijn, de deuren open kunnen en de ruitenwissers het doen ben je toch al gauw een half uurtje verder. Met sneeuw en ijs ruimen is eigenlijk iedereen wel dagelijks bezig. De één doet dat handmatig, de ander heeft er een machine (quad of trekker) voor. De één doet alleen het eigen pad. De ander zorgt, vaak tegen betaling, voor het sneeuwvrij houden privé wegen en terreinen in de buurt.  

De Zweden zeggen: 'Slecht weer bestaat niet, wel slechte kleding'. De truc die de Zweden toepassen om het niet koud te krijgen en zich snel te kunnen aanpassen aan wisselende temperaturen is werken met 'layering' in kleding. De basis is een drie lagen systeem, maar hoe kouder je gaat, hoe meer laagjes je kunt dragen natuurlijk. Eigenlijk is het vrij simpel: je begint met een basis laag. Deze bestaat bijvoorbeeld uit thermo ondergoed. Daarover komt een isolerende laag, iets dat lekker warm zit, zoals een fleece vest. En met een wind- en waterdichte jas als laatste laag kun je de kou goed trotseren. Een warme muts en handschoenen maken de outfit af. Het duurt even voordat je de deur uit bent, maar dan kun je echt gaan genieten van de winterse wereld buiten.  En dat (om in de sfeer van de titel te blijven) gaat pas vervelen als de kalveren op het ijs dansen (nooit).