Een Zwak voor Zweeds

U kent ze misschien wel, de Nederlandse grappenmakers die op feesten en partijen een zelfverzonnen riedeltje 'Zweeds op z'n Nederlands' spreken waarbij ze vooral veel 'EU-en' en woorden als Ikea, Husqvarna, Björn Borg, Volvo, Knäckebröd, Nilfisk of Abba met herkenbare Zweedse beklemtoning en verschil in toonhoogte uitspreken. Dat zij de lachers op hun hand hebben bewijst dat de Zweedse taal een zeer herkenbaar, eigen en uniek karakter heeft. Wat mij betreft is de Zweedse taal er één die als muziek in de oren klinkt; melodieus en zangerig. En omdat ik een taalfanaat ben vond ik het leuk om aan de Zweedse taal een blog te wijden.

En voor een blog is een stukje geschiedenis meestal een goed begin. De Zweedse taal heeft zich ontwikkeld uit het Oudnoords, de taal die in een groot deel van Scandinavië rond de 8e eeuw werd gesproken door de Vikingen. Daarna splitste deze taal zich op in een westelijke en een oostelijke variant. Tot de oostelijke taal behoorden toen het Zweeds en het Deens. Rond de 12e eeuw splitsten deze talen zich ook weer op in aparte talen. 

In de 16e eeuw begon met de inleiding van de boekdrukkunst en de reformatie de tijd van het Nysvenska (Nieuw-Zweeds). Tot die tijd bestond er bijna alleen de spreektaal, maar door het drukken van de bijbel begon de taal steeds meer vorm te krijgen en uniformer te worden. In tegenstelling tot sommige andere talen, is het Zweeds niet wereldwijd verspreid door kolonialisme. Zweeds wordt daarom gesproken door slechts ongeveer 10 miljoen mensen. Het overgrote deel daarvan komt uit Zweden (8,8 miljoen mensen). De periode van het Nusvenska (Nu-Zweeds) begon rond 1900 en werd in gang gezet door de industrialisatie en de verstedelijking. Dat inwoners van Zweden, Noorwegen en Denemarken (zeker in de grensgebieden) elkaar redelijk kunnen verstaan is gezien de oorsprong van hun talen niet zo verwonderlijk. Deens en Noors zijn de twee talen die het meest op elkaar lijken, van alle Scandinavische talen.

Zweeds (Svenska) wordt uiteraard in Zweden gesproken, op het Scandinavische schiereiland. Gemeenschappen die Zweeds spreken in het buitenland, zijn vaak geëmigreerde Zweden. De grootste groepen wonen in de VS, het VK, Duitsland en Spanje. Daarnaast is het Zweeds een officiële taal in Finland. Vooral in het zuidwesten van Finland en in de autonome regio Åland wordt Zweeds gesproken. Behalve Zweeds is Sami, de taal van het Samische deel van de bevolking, een officiële taal in Zweden. De meeste Zweden spreken overigens goed Engels.

Rikssvenska (Hoogzweeds) is de doorgaans gebruikte term voor de standaardtaal die voornamelijk ontstaan is uit de dialecten gesproken in de regio van Stockholm. Daarnaast worden in Zweden verschillende dialecten onderscheiden. Deze dialecten worden in zes groepen verdeeld. Ongeveer van noord naar zuid:

• Norrländska mål in Norrland, noordelijke helft van Zweden.
• Sveamål in Svealand, Midden-Zweden.
• Östsvenska mål betekent letterlijk Oost-Zweeds, gesproken op het Finse Åland en in Finland.
• Götamål in Noordwest-Götaland.
• Sydsvenska mål betekent letterlijk Zuid-Zweeds, heeft Deense invloeden.
• Gotländska mål op Gotland, een eiland in de Oostzee.

Deze dialectgroepen bevatten ook weer vele verschillende regionale varianten. Het dialect dat Peter spreekt uit Zuid-Zweden klinkt echt heel anders dan het Zweeds dat ik leer tijdens mijn LOI cursus. In deze fragmenten wordt de naam van het benzinestation OK in twee verschillende dialecten uitgesproken. Luister zelf maar naar het verschil:

Het Zweedse alfabet kent behalve de gewone letters ook nog de letters å (oo), ä (èè) en ö (eu). In een woordenboek of taalgids komen deze letters na de z. De puntjes zijn van belang bij de uitspraak. Zo wordt de gewone o uitgesproken als oe in zoet, terwijl de ö wordt uitgesproken als eu in reuk.

Enkele afwijkingen van het Nederlands:

• De letter "k" wordt in bepaalde gevallen in Zweden uitgesproken als "ch", zoals in China. De naam van het stadje Kivik spreek je in het Zweeds dus uit als Chiewiek. Dit geldt alleen als de "k" gevolgd wordt door de letter i, ä en ö. De naam van de stad Karlstad spreek je dus wel uit met een "K", zoals in het Nederlands.
• De letter "V" wordt in Zweden uitgesproken als de Nederlandse letter "W". Het meer Vänern heet in het Zweeds dan ook "Wènern".
• De letter "G" wordt in het Zweeds soms uitgesproken als een "J". De naam van de stad Göteborg spreek je in het Zweeds dus uit als "Jeuteborje. Deze regel geldt alleen als de G wordt gevolgd door een medeklinker en als de G aan het eind van een woord staat. In andere gevallen wordt de G uitgesproken als in het Engelse 'Good'.

Ondanks het feit dat de Zweden heel goed Engels spreken stelt men het uiteraard erg op prijs als je als gast of nieuwe inwoner de Zweedse taal beheerst. Zweeds kun je op vele verschillende manieren leren. Er worden in Nederland diverse soorten (betaalde) cursussen aangeboden. Een andere leuke manier is echter om een beetje met de taal te 'spelen' met behulp van de app 'Duolingo'. In Zweden worden taalcursussen verzorgd door onder andere de 'Folkuniversitetet' en de 'Medborgarskolan'. Bovendien verzorgen alle gemeentes in Zweden gratis (!) cursussen voor immigranten boven de 16 jaar, mits men ingeschreven is in de desbetreffende gemeente.

Hoe het mij afgaat, dat Zweeds spreken? Eerlijk gezegd nog niet best. Een beetje schroom en schaamte liggen daaraan te grondslag. En ik weet, daar moet ik overheen stappen. Daarom als aanmoediging voor mezelf en anderen een mooie quote die ik onlangs ontdekte:

'Weet u wat een buitenlands accent is? Een teken van dapperheid.' 

(Amy Chua)