Hart voor hout

Het is voor veel mensen in Zweden de tijd om de privé voorraden hout, die tijdens de koude winter flink zijn afgenomen, weer aan te vullen. Bomen worden daarvoor meestal gekapt in de winter. Dan is de grond in de bossen hard bevroren en kan men er met tractoren en andere werktuigen makkelijker bij komen. Een tijdje liggen de bomen vervolgens bij de huizen te wachten. In het voorjaar worden ze gezaagd en gekloofd tot brandbare stukken en opgeslagen in schuren en onder afdakjes. In de zomerzon kan het hout dan goed drogen en kan in de herfst de kachel weer branden. Ook Peter is hier de afgelopen weken heel druk mee geweest.

De houtopslag bij de huizen is natuurlijk een prachtige plaats voor het maken van nestplaatsen. Hadden we vorig jaar een wespennest tussen het hout, dit jaar zien we twee kwikstaartjes druk in en uitvliegen. Veel dieren leven tussen of van hout, ook in het bos zelf. Daarom ruimt men in Zweden afgebroken takken, omgevallen bomen of dood staand hout vaak niet op. Dat dode hout is namelijk heel nuttig. Paddenstoelen groeien goed op dood hout en sommige insecten en kleinere dieren zoals rupsen kunnen ervan leven. Ook biedt het bescherming (o.a. tegen roofdieren) en een mogelijkheid om nesten aan te leggen. Vogels, zoals de uilen en spechten maken hun nest in staand dood hout. Ook eekhoorns, vleermuizen en boommarters gebruiken dode bomen als nestplaats. 

Hoeveel hout er dan eigenlijk in Zweden is? Maar liefst 58% van het land is bedekt met bos, totaal 23.5 miljoen hectare. Ter vergelijking: Nederland heeft totaal 3.5 miljoen hectare. Onze buurman die uit Noorwegen komt zegt altijd: "In de provincie Värmland is er meer bos te vinden dan in heel Noorwegen."  Zweden is een van de grootste houtproducenten ter wereld, dat is algemeen bekend. Meteen komt dan in mij op: "Hmmm, wat betekent dat voor de natuur en het klimaat?". Ik zocht het eens op. En hoewel er jaarlijks enorme hoeveelheden bomen tegen de vlakte gaan, is er zeker geen sprake van ontbossing. In tegendeel, door een gericht beleid breidt het bosareaal in Zweden zich zelfs uit. Nog maar ruim een eeuw geleden zag Scandinavië er veel minder groen uit. Voor die tijd hadden de Zweden eeuwenlang bossen gekapt en verbrand ten behoeve van landbouwgronden. De grootste boosdoener van de 'ontgroening' was echter de ijzerindustrie die enorme hoeveelheden hout als brandstof opslokte.

In de loop van de vorige eeuw begonnen de Zweden in te zien dat doorgaan op deze voet funest zou zijn voor hun bosrijke land. Ook groeide het besef dat de bossen van een groter economisch belang zouden kunnen zijn en daarom goede zorg behoefden. Deze nieuwe zienswijze bracht de Zweedse regering er toe in 1903 als eerste ter wereld een moderne bosbouw wet te introduceren die verplichtte dat na een houtoogst er meer bomen moesten worden geplant dan er waren geveld. De restauratie van de Zweedse bossen is een succes. 

Zweden ligt op dezelfde geografische breedte als Alaska, maar heeft dankzij de warme Atlantische Golfstroom een veel milder klimaat waarin naaldbomen uitstekend gedijen. Zo'n 47% van alle bomen is dan ook Piceaabies (fijnspar)en 38% Pinus sylvestris (grove den). De rest bestaat uit loofbomen zoals berken, eiken, beuken, populieren en elzen. Bijna de helft van alle bossen in Zweden is particulier bezit. Het overige deel is in handen van de staat, kerken en bedrijven.Al deze eigenaren beheren volgens bepaalde strategieën hun bossen. Getracht wordt via scholing de vele eigenaren op één "bosbeheerlijn" te krijgen.

Dat beheer is overigens niet alleen gericht op de houtproductie. Sinds de jaren tachtig waait er een groene golf door de Zweedse bossen. Veel meer rekening wordt gehouden met de lokale variaties in het eco systeem. Zo worden er op bepaalde plekken geen bossen gekapt om de natuur met rust te laten. Verder planten de Zweden niet alleen naaldbomen maar daartussen ook loofbomen en laat men, waar nodig, op gekapte terreinen bomen en struiken staan waar bijvoorbeeld vogels in kunnen nestelen.  Naast de natuur- en produktiefunctie hebben de bossen tevens een recreatieve bestemming. Iedereen kan in alle Zweedse bossen rondtrekken en zelfs vrij kamperen mits er maar geen rommel wordt achtergelaten. 

"Is het stoken op hout niet slecht voor milieu en gezondheid?" is een tweede vraag die mij bezighoudt. Ook daarover heb ik meer informatie opgezocht. In Nederland wordt (of hopelijk werd tot voor kort) voor het verwarmen van huizen en gebouwen op grote schaal aardgas gebruikt. We zijn in Nederland in een tijdsbestek van driehonderd jaar van open haard naar kolenkachel naar centrale verwarming gegaan. Korter nog: in slechts vijftig jaar zijn we van kolen naar aardgas gegaan. En we zijn grootverbruikers geworden. Kijken we naar landen om ons heen dan staan we vrijwel alleen. In Zweden wordt er zelden verwarmd en gekookt op gas. Koken doet men daar voornamelijk elektrisch en verwarmen gebeurt op verschillende manieren; houtkachels, pelletkachels, elektriciteit, aardwarmte of geothermie (op zijn Zweeds: jordvärme), luchtwarmte via een luchtwarmtepomp en fjärrvärme (oftewel stadsverwarming) zijn enkele opties die de Zweden benutten. In Lund, een stadje in het zuiden van Zweden, wordt één derde van de stadsverwarming uit de warmte van waterhoudend zandsteen onder de stad gehaald. Soms worden bovengenoemde systemen zelfs binnen één huis gecombineerd. Het verwarmen van huizen en gebouwen doen de Zweden dus niet alleen met hout maar lekker afwisselend. Verder weten de Zweden dat het enorm belangrijk is wat voor hout er wordt gestookt. Is het droog, dan veroorzaakt het de minste hoeveelheid rook en fijnstof. Uiteraard mag het hout niet bewerkt, gelijmd, geverfd of gebeitst zijn.  

Op de vraag wat milieu onvriendelijker is, het gebruik van fossiele brandstoffen of van hout, daarnaar vindt op dit moment veel onderzoek plaats. Met zekerheid kan worden gesteld dat fossiel eindig is, grote milieu impact heeft en afhankelijk maakt van anderen. Er zal dus moeten worden gezocht naar duurzame alternatieven. Hout of biomassa is misschien een vriendelijke tussenoplossing, maar er is een grote behoefte aan meer en nieuw. Ik vind dit een interessant en actueel onderwerp om zeker nog eens uitgebreid op terug te komen. Maar nu ga ik toch Peter maar even helpen met hout stapelen.