Stille nacht, donkere nacht

De één houdt ervan, de ander verafschuwt het; het donker. Zelf vind ik het in het donker heerlijk rustig, Een avondwandeling is voor mij lekker prikkelarm en sereen. Peter voelt zich er minder comfortabel bij. Je weet immers nooit wat zich in het donker schuilhoudt, klaar om je te bespringen. In hem roept het waakzaamheid op. 

Er zijn mensen die ronduit bang zijn in het donker. Dit heet nyctofobie. Beter verhuizen zij niet naar het noorden. Want de winters zijn hier donker en de nachten lang. Ook nu ik dit blog schrijf staat het zonnetje laag, zijn de schaduwen langgerekt en moeten voor ik er erg in heb de lampen in huis alweer aan. 'Uitslapen en vroeg borrelen' grapt Peter altijd als men hem vraagt hoe hij de korte dagen in Zweden ervaart. Het is een optimistische kijk op een in het noorden nu eenmaal onontkoombaar feit. Donker werkt op het gemoed van mensen, dat is algemeen bekend. Dus zodra er in de winter ook maar een fijn zonnestraaltje te zien is, dan zie je in Zweden de mensen meteen de zon opzoeken. Velen nemen in de winter extra vitamine D-tabletten of ze eten extra vette vis . Sommigen kiezen zelfs voor lichttherapie. 

De dagen zijn in Scandinavië in de winter zo kort omdat de aardas schuin staat ten opzichte van de baan om de zon. Dit betekent dat het noordelijk halfrond in de winter minder zonlicht ontvangt dan het zuidelijk halfrond. Hoe verder je naar het noorden gaat, hoe korter de dagen worden. Om Lapland, boven de poolcirkel, is het in de winter soms maar drie uur licht. Dit wordt ook wel de poolnacht genoemd. In de zomer is het juist andersom: dan is het in Lapland dag en nacht licht. Dit wordt de middernachtzon genoemd. 

De nacht van 21 op 22 december is op het noordelijk halfrond dus de langste nacht van het jaar: midwinter. Na deze nacht zullen de dagen weer langzaam langer worden, het lengen van de dagen betekent de (weder-)geboorte van het licht. En eigenlijk komt men in heel veel landen in deze periode zo ongeveer dezelfde tradities en gewoonten tegen. De midwinter tijd is voor boeren een rustige periode waarin weinig te doen is en er ruimte is om feest te vieren. Daarom wordt traditiegetrouw midwinter overal wel gevierd met uitbundige feesten waarin met name lekker eten centraal staat. Grote vredesvuren verjagen het donker en nodigen het licht uit terug te keren. Groenblijvende takken in en om het huis staan symbool voor leven en vruchtbaarheid in de wintermaanden waarin de natuur lijkt te slapen. Het midwinter feest staat bekend onder verschillende namen: in Scandinavische landen Jul (Jule), in Nederland Joel of Jule en in Engeland Yul. 

De benamingen Jul, Jule, Joel en Yul zijn waarschijnlijk afkomstig van het Oudnoorse hjöl, dat rad of wiel betekent. Het wiel staat op zijn laagste punt en is weer klaar om te gaan klimmen. In de Germaanse landen was er een taboe om wielen te laten draaien met midwinter. Het zonnewiel, of het jaarwiel stond stil. Als de mens zijn wiel wel liet draaien zou dat tegennatuurlijk zijn en ongeluk brengen. De tijd staat stil en zo ook het rad. 

Aan het einde van de midwinterperiode moet het wiel weer in beweging worden gezet. Dit gebeurt door te Joelen. Joelen betekent namelijk op luidruchtige, drukke wijze feestvieren met veel geschreeuw, gezang en lawaai. Voordat het vuurwerk zijn introductie deed in onze landen maakten de mensen lawaai met ketels, bellen, ratels en met hun stem.

Zoemen we wat meer in op de Scandinavische landen dan is er een bijzondere traditie, die de moeite van het noemen (en gaan zien) waard is. Want iedereen kent wel de bijzondere stoet van meisjes en jongens zingend met kaarsen op het hoofd en in de handen om licht en vreugde te brengen tijdens 'Sankta Lucia'. Het Luciafeest is een typisch Zweeds lichtfeest dat op 13 december wordt gevierd. Het feest markeert het begin van de kerstperiode. De stoet van jonge mensen in het wit gekleed wekt in de morgen de ouderen en brengt hen eten, maar ook vreugde en warmte. 

Er worden speciale Lucialiedjes gezongen. Het is traditie dat elk dorp jaarlijks een eigen 'Lucia' kiest. Tijdens het Luciafeest worden er vaak lussekatter (gele saffraanbroodjes - zie de foto hierboven) en pepperkaka (kruidkoek) gegeten. Glög is de warme kruidige drank die in deze periode zeker niet mag ontbreken. De foto hieronder is dit jaar gemaakt in het kerkje bij ons in de buurt.

En zo zijn er nog heel veel meer tradities in Zweden maar ook daarbuiten speciaal voor in de donkere winterperiode. En allemaal zijn ze gericht op het verdrijven van het donker, het terugbrengen van het licht, en het buiten de deur houden van kwaad en boze geesten. Mensen hunkeren naar warmte en gezelligheid en kijken reikhalzend uit naar 'betere tijden'. Voor het donker zijn de meesten toch geneigd weg te lopen. Men probeert het donker te overstemmen met heel veel licht, drukte en lawaai. En noem me raar, maar ik heb dit altijd een beetje tegennatuurlijk gevonden. Het donkere jaargetijde hoort volgens mij eigenlijk een tijd van rust te zijn. Het is de ultieme gelegenheid om je terug te trekken in jezelf, om stil te worden, om terug te kijken op het afgelopen jaar en om op basis daarvan plannen te maken voor het nieuwe jaar. En zo gaat het er in de natuur eigenlijk ook aan toe. De bomen zitten zonder blad (maar al wel in de knop), dieren houden een winterslaap, de bollen blijven onder de grond en al het leven lijkt stil te staan om over een tijdje weer helemaal ontspannen en verkwikt te beginnen aan een nieuwe groeiperiode. Dit zouden we als mensen ook moeten doen, maar we kiezen juist voor (te)veel drukte en stress. Ik roep daarom op tot een ander soort Jul, zonder spanning over kerstmaaltijd(en), kerstoutfits, cadeaus, het kerstbezoek, de verplichte gezelligheid of .. juist de gevreesde eenzaamheid. Laten we leren om het donker te omarmen, om rust te nemen, om de natuur te eren door met haar mee te bewegen en om de gelegenheid aan te grijpen voor persoonlijke groei en reflectie. We wensen elkaar dan niet meer 'vrolijk kerstfeest' of 'gezellige feestdagen', maar 'neem je tijd, geniet heerlijk van de stille nacht, donkere nacht'.